“Ik kijk met mijn ogen, ik zie met mijn gevoel.”
Willem Wernsen houdt van mensen, en mensen houden van hem. Overal kun je hem tegenkomen, maar meestal in Amersfoort of Gent, altijd met de camera bij de hand. Hij komt naast je zitten op een bankje in het park of in de kroeg, geeft een hand, maakt een praatje en vraagt of hij een foto van je mag nemen. En je zegt ja. “Iedereen zegt ja, blijkbaar zie ik er betrouwbaar uit…”, lacht hij bijna verontschuldigend. We zijn bij Willem thuis om te praten over zijn recente fotoreis naar China. “De derde reis naar China alweer. De eerste keer was in 1999, toen heb ik 5 weken als backpacker door China getrokken met een analoge Mamiya 6×6 middenformaat camera en 125 rolfilms en heb ik geprobeerd om een mooi verhaal in zwart-wit bij elkaar te schieten. Tijdens het Fotofestival in Naarden van 2013 werden mijn Chinafoto’s opgemerkt en via via werd ik in 2014 uitgenodigd door de curator van het Shandong Art Museum in Jinan om daar met een aantal andere fotografen te exposeren. Dat was het moment dat ik besloot om toch weer een fotoboek te maken, Behind the Great Wall. Dit derde boek, mijn persoonlijk fotoverslag over mijn reis naar China in 1999, wilde ik presenteren tijdens de opening van de expositie in Jinan. Een gebundeld werk van ruim 150 foto’s, 15 jaar eerder gemaakt in dat zelfde toen al voor mij zo gastvrije land, vond ik een mooi cadeautje om mee te nemen.
Er zijn 6 foto’s van 1 bij 1 meter groot uit mijn eerste twee boeken opgenomen in de vaste collectie van het museum, maar geen foto’s uit het boek ‘Behind the Great Wall’. Al werd het boek in kunstkringen zeer goed ontvangen, politiek lag het blijkbaar wat gevoeliger. Mijn beelden uit 1999, in een sociaaldocumentaire context, lieten niet echt de vooruitgang van het land zien. Ook de serie over de fabriek zal daarin zeker hebben meegespeeld. Tijdens een informeel diner met Chinese en buitenlandse fotografen in november 2014 gaf curator Professor Wang aan dat ik in 1999 met de ogen van een westerling naar China had gekeken maar het met mijn hart had gefotografeerd.
Nu, zoveel jaar later zijn het veelal de jongeren in China die er interesse in tonen, zo merkte ik op tijdens de reis in 2017. Voor hen zijn het beelden uit een periode die ze niet bewust of helemaal niet hebben meegemaakt.”
Als de bus aankwam in een dorp lag er al een geslacht varken voor ons klaar
De koffie is vers gezet, Willem zit met de poes aan zijn voeten in de fauteuil en zijn partner en medefotograaf Lieve haalt een -in mijn ogen perfect- breiwerkje uit en pakt af en toe de iPad om Willems woorden met zijn foto’s te illustreren. Hij praat vol enthousiasme over hun 20-daagse reis.
“Ik heb altijd contact gehouden met de Nederlandse en Chinese fotografen die ik in 2014 ontmoette en werd al eerder gevraagd om weer naar China te komen. Pas vorig jaar hadden we er weer de tijd voor en hebben we ons ingeschreven voor de vijfde FIAP Meeting in Jinan. Met meer dan 300 fotografen uit 38 verschillende landen zijn we een kleine twee weken in 12 bussen door de provincie Shandong gereden, helemaal tot aan de Gele Zee. Daarna hebben we nog 8 dagen met een kleinere groep rondgereisd. Het was allemaal uitstekend geregeld, luxe hotels en bussen, de hoofdstad Jinan was versierd met grote banieren met de tekst: ‘Welcome photographers of the world’, de pers, televisie en drones waren aanwezig en op de openingsochtend werden we door een enorme mensenmassa welkom geheten. We werden als vips behandeld, konden overal doorrijden en mochten bijna overal in.
Elke dag bezochten we vier plekken waar we konden fotograferen. In elke bus zaten een gids en twee assistenten die voor ons zorgden, én er voor zorgden dat ik niet te ver afdwaalde, het blijft wel China… Als we bij een dorpje aankwamen werden we door de bewoners in traditionele klederdracht onthaald met muziek, dans, vuurwerk en eten. Maar ik ging dan al snel mijn eigen weg, weg uit de drukte. Ik wilde de mensen leren kennen, dus ik klopte bij een huisje aan en vroeg of ik daar wat foto’s mocht maken.”
Sociaal documentaire fotografie
Wernsen houdt niet van opsmuk of geënsceneerde taferelen, hij fotografeert het leven zoals het echt is. Als sociaal documentair fotograaf maakte hij onder andere series van bewoners van het Leusderkwartier, klanten van de coffeeshop, bewoners van Hofje Armen de Poth en de laatste tijd is hij vaak te vinden op de rommelmarkt in Gent.
Tijdens zijn eerste reis naar China fotografeerde hij onder andere in een fabriek waar de tijd sinds de industriële revolutie leek te hebben stilgestaan. “Ik wilde de serie uit 1999 zo min mogelijk overlappen, wel mijn signatuur, maar toch anders. Toen ik tijdens een plaspauze de bus uitstapte om een wandelingetje te maken stuitte ik op een oud gebouwtje. Het bleek een garage voor tweedehands autobanden te zijn. Er was geen mens te zien. De deur stond op een kier dus ik keek naar binnen. Ik zag twee stapelbedden, twee stoelen, een tafel en een kastje en het was net of ik weer terug in die fabriek was. Twee mannen keken me aan, ik zette mijn hoed af, gaf een hand en vroeg of ik ze mocht portretteren. Dat mocht. Mijn eerste foto in 2017 werd daarmee een vervolg op de laatste van 1999.
Is er dan niets veranderd in 18 jaar?
“Juist wel, China is enorm veranderd. Zo is er, vooral langs de snelwegen, heel veel gebouwd, maar daarvan staat er ook veel leeg. Het lijkt alsof er is gebouwd voor een sociale middenklasse die er niet is gekomen. De tegenstellingen zijn groot hoor. De steden worden groter en groter. Het water dat ze in de steden nodig hebben komt van het platteland. Dat gaat ten koste van de boeren, die krijgen het alleen maar slechter. Een stad als Qingdao lijkt wel het Monaco van China, luxe hotels, dure auto’s in het straatbeeld, resorts, restaurants etc. Maar als je een half uurtje buiten de stad bent zie je weer een hele familie op een schamele kar over de stoffige straten boemelen. Toen ik in 1999 38 uur in de trein zat werd er af en toe een plens water door de trein gegooid om de vloer en het toilet -een gat in de bodem omgeven door klapdeurtjes- schoon te spoelen. In 2014 reden we al met een hogesnelheidstrein met 300 kilometer per uur van Beijing naar Jinan.
De Hutongs (traditionele woonwijken, red.) worden afgebroken en vervangen door hoge flats. De fiets verdwijnt uit het straatbeeld, ze rijden nu op scooters. Als je in de provincie Guizhou rijdt zie je tussen de bergen overal enorme betonnen zuilen, bedoeld voor de spoorwegen. Zo proberen ze het hele land economisch sterker te maken.
Openluchtmuseum
Na die twaalf dagen vlogen we naar Libo waar in het gebergte etnische minderheden leven. Voor deze Chinezen geldt de eenkindpolitiek niet. In 1999 stonden er nog borden langs de rivier: verboden meisjes te verdrinken… Om een demografische ramp in te perken moest China deze regel dringend aanpassen. Dus ook in de grote steden is in deze politiek langzaam maar gestaag noodgedwongen verandering gekomen. De kinderen van vandaag zijn tenslotte de arbeidskrachten en voetsoldaten van de toekomst.
Je ziet dat de jongeren daar uit de bergdorpen wegtrekken en in de nieuw gebouwde dorpen aan de voet van de berg gaan wonen. Als wij na de traditionele begroeting en voorstellingen weer met de bus vertrokken zag je ze op hun scooters achter ons aan de berg afgaan. Als de oudjes doodgaan worden die traditionele dorpen openluchtmusea.
Geregisseerd?
Natuurlijk was zo’n dorp vooraf ingelicht dat ‘de fotografen’ kwamen, waarschijnlijk kregen ze geld om eten aan ons uit te kunnen delen en de welkomstshow op te voeren. Soms werd er vlak voor onze komst een varken of os geslacht. Als oud slager schrik ik daar natuurlijk niet van maar er waren wat collega’s die liever even wegkeken als er een ossen- of varkenskop en daarbij de organen op tafel lagen…
Maar dan nog is het leven van de etnische minderheden in die bergdorpjes een feest voor een fotograaf. Lieve en ik hebben er enorm van genoten. Stel je voor, een houten huisje met een rieten dak waar de varkens onder het huis scharrelen. Binnen, één grote open ruimte waarin de brommer staat geparkeerd, een grote steen voor het kookvuur, een altaartje én een enorme flatscreen tv. Of twee oude dametjes die de hele tijd met hun smartphone bezig zijn. En als er twee huizen dicht naast elkaar staan dan kun je de steeg ertussen overdekken met golfplaten, zet je er een bank, een tv en een kast in en je hebt nóg een huis. Ik zag daar een moeder haar kind de borst geven, privacy is nog steeds niet heel belangrijk voor ze, dat is niet veranderd.”
Ik hou van die filmische sfeer van het donker
Wernsen fotografeert graag ’s avonds bij het licht van straatlantaarns en neonreclames, dat is met de moderne foto-apparatuur vast een stuk gemakkelijker geworden? “Zeker, ik kan mijn Fuji XT2 gemakkelijk op een ISO van 12.600 zetten en nog mooie beelden met weinig ruis krijgen. In 1997 fotografeerde ik al met mijn Mamiya ’s avonds en ’s nachts in Parijs. Ik hou van de filmische sfeer die je in het donker kunt creëren.
Die oude mensjes uit de bergdorpjes worden door hun kinderen ’s avonds vaak meegenomen naar de stad. De mensen komen dan bijeen op de pleinen waar de hoge woontorens omheen zijn gebouwd om tv te kijken, met de kinderen te spelen, wat te eten en samen te dansen. Tijdens onze reis zag ik veel fotografen die bezig waren om een beeld te creëren maar dat was helemaal niet nodig. Er is zoveel interessants te zien en vast te leggen als je goed om je heen kijkt.
Mijn camera staat meestal al ingesteld op 1:1, dus een vierkant beeld. Ik ben niet iemand die de hele tijd rondloopt, ik zoek liever een mooie plek op, kader het beeld alvast en wacht dan tot er iets interessants gebeurt. Op die pleinen hoef je nooit lang te wachten. Het is een kwestie van goed observeren en dan op het juiste moment de ontspanknop indrukken. Als je goed kijkt en je je goed voorbereidt, dan hoef je niet meer dan 2 of 3 foto’s per keer te maken. Het scheelt natuurlijk wel dat ik begonnen ben met een analoge camera, dan denk je vooraf toch wat langer na over je belichting en compositie.”
Lieve schenkt een glaasje wijn in, we praten nog even door. Komt er een nieuw boek over China? “Dat weet ik nog niet. Ik gebruik de foto’s nu vooral voor de lezingen die ik verzorg. Wat ik leuk zou vinden is een lezing geven over China waarbij ik de foto’s van alle drie de reizen gebruik. Dat toont mooi de ontwikkeling van het land, maar ook mijn ontwikkeling als fotograaf. Wat blijft is het vooraf nadenken over het beeld dat ik wil maken, op de achtergrond gebeurt ook altijd veel, dat zie je bijvoorbeeld goed in mijn eerste boek over mensen en hun interieur, maar ook bij de foto’s die ik in China bij de mensen thuis maakte. Wat is veranderd is dat ik losser ben gaan werken en steeds meer het leven vastleg zoals het passeert. Dat zie je goed in de reflectiefoto’s die ik veel maak, dat zijn momentopnames die je niet vooraf kunt plannen.
Natuurlijk zijn er ook wel wat plannen voor een nieuw boek over straatfotografie, in samenwerking met een andere fotograaf; educatief en in het Nederlands. Als alles verloopt zoals gepland komt het eind dit jaar uit. Maar nu ben ik vooral met workshops en lezingen bezig. Leer van elkaar. Daarom steun ik het initiatief Ruimte voor Fotografie ook van harte. Ik denk dat het belangrijk is dat Amersfoort als Fotostad -met vele prijswinnende fotografen- een mooie, eigen representatieve plek heeft om bijvoorbeeld lezingen, exposities en portfoliobesprekingen te kunnen huisvesten. Het Rietveldpaviljoen is natuurlijk zeer geschikt, het is een expositieruimte die met haar twee verdiepingen ruimte biedt voor zowel grote (inter-)nationale exposities van beroemde fotografen als wel voor lokale fotografen en fotoclubs. Voor iedere fotograaf – van beginner tot prof is het goed om te leren van anderen. Kijk maar rond, mijn huis staat vol met fotoboeken, en er komen er nog altijd meer bij.
Het mooie van de digitalisering en de smartphones is dat je nu veel meer foto’s ziet die je kunnen inspireren en waarvan je kunt leren. Nu kan iedereen fotograferen en iedereen doet dat ook. Wat dat betreft is fotografie misschien wel de meest laagdrempelige kunstvorm die er is. Ik heb veel van andere fotografen geleerd en geniet er enorm van als deelnemers na een van mijn lezingen of workshops vertellen dat ze er veel aan hebben gehad. Belangrijkste tip als het gaat om straatfotografie? “Probeer vooral dichtbij de mensen komen. Met een kleine camera lukt dat gemakkelijker en houd je meer rust in de omgeving. Zelf beperk ik mij tot een kleine body met meestal daarop een lichtsterke lichte groothoeklens. Wees open, vriendelijk en beleefd en vooral: kijk met je ogen, zie met je gevoel.”
Het boek “Behind the Great Wall” (2014) is te bestellen via: www.willemwernsen.com
De boeken Beautiful People (2003) en Timeless (2011) zijn uitverkocht.
Remko Schotsman 